Οικία Ζαμπελίων

Η οικία Ζαμπελίων, ιστορικό, διατηρητέο κτίριο της πόλης της Λευκάδας, χρονολογείται από το τέλος του 18ου αιώνα και είναι ένα έξοχο παράδειγμα της λευκαδίτικης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής μέ μοναδικές κατασκευαστικές λεπτομέρειες.

Ήταν η κατοικία δύο μεγάλων, πανελληνίου εμβελείας προσωπικοτήτων, του Ιωάννη Ζαμπελίου (1787-1856), θερμού φιλικού και δραματουργού της νεώτερης Ελλάδας και του γιου του Σπυρίδωνα Ζαμπελίου (1813-1881), μεγάλου ιστορικού  που πρώτος καθόρισε τα τρία στάδια της ιστορίας της Ελλάδας, την Αρχαία τη  Βυζαντινή και την Νεώτερη.  Σε αυτό το σπίτι πραγματοποιήθηκαν συναντήσει Φιλικών και οπλαρχηγών τον Ιανουάριο του 1820 πριν το μεγάλο όρκο που έδωσαν στο εξωκλήσι της Παναγίας Βλαχέρνας στον κάμπο της Λευκάδας για την Επανάσταση του Γένους.

Σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα ένας πρόγονος των Ζαμπελίων υπήρξε ιερέας του Ναού του Αγίου Νικολάου το 1709. Στον κτηματολογικό πίνακα του 1726 ο χώρος πού βρίσκεται το σπίτι εμφανίζεται σαν οικόπεδο της εκκλησίας. Με μολύ­βι έχει προστεθεί στο τοπογραφικό αυτό ένα σπίτι, όπου σήμε­ρα είναι η οικία Ζαμπελίων, που πιθανόν  να ήταν σπίτι για τον ιερέα, και στη συνέχεια της οικογένειας Ζαμπελίων. Σε αυτό το σπίτι γεννήθηκε ο  Ιωάννης Ζαμπέλιος το 1787.

«Τό σπίτι του στήν Λευκάδα, δίπλα στήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Νικολάου, γίνεται κέντρο συγκεντρώσεως τῶν Φιλικῶν τῆς Λευκάδας καί τῶν ὁπλαρχηγῶν τῆς Ρού­μελης» αναφέρει για τον Ιωάννη Ζαμπέλιο ὁ Χρί­στος Σπ. Σολδάτος στό έργο του «Σπυρίδων Ι. Ζαμπέλιος (1815-1881)», Εκδόσεις ΠΟΡΕΙΑ, 2003, AΘHNA, τ. Α΄, σ. 21.

Το κτήριο είναι μία ζωντανή μαρτυρία της τοπικής τεχνολογίας  και της αντοχής της κατά των σεισμών, καθώς έχει μέχρι στιγμής διασωθεί  από όλους τούς με­γά­λους σει­σμούς των τελευταίων 200 χρόνων.

Έχει δύο εισόδους, την κυρία και μία δευτερεύουσα. Οι χώροι του ισογείου έχουν πρόσβαση στον δρόμο. Η δευτερεύουσα είσοδος οδηγεί σε εσωτερική αυλή, όπου υπάρχει μία σύγχρονη προσθήκη από μπετόν και αφορά σε βεράντα για τον πρώτο όροφο. Ο όροφος έχει επιφάνεια 259,74τ.μ. και είναι κατασκευασμένος από ξύλο.

Μετά τον πόλεμο του ΄40  χρησιμοποιήθηκε σαν κατοικία. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως  σχολειό και ως έδρα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Λευκάδας.

Το ιστορικό οίκημα την δεκαετία του 80′ αγοράστηκε από την Αγροτική Τράπεζα για την στέγαση του καταστήματος της, χωρίς όμως ποτέ να χρησιμοποιηθεί για αυτό τον σκοπό.

Κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε εντελώς.

Λίγο μετά το 2000 η Οικία Ζαμπελίων πέρασε στην κυριότητα του Δήμου Λευκάδας και μετά από πολλά χρόνια θα ξεκινήσουν εργασίες για την αναπαλαίωσή του και τη δημιουργία Κέντρου Γραμμάτων και Τεχνών.

Η Φιλική Εταιρεία στη Λευκάδα

Πληροφορίες για την δράση της Φιλικής Εταιρείας στη Λευκάδα, μας δίνει ο Ιωάννης Ζαμπέλιος στο “Τα Λευκαδικά επί της Ελληνικής Επαναστάσεως – Σημειωματάριον ενός Φιλικού” που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Αρμονία τ. Γ΄ εν Αθήναις 1902 από τον Δημ. Καμπούρογλου.

Αναφέρει ότι την  άνοιξη του 1817 τον επισκέφτηκε στη Λευκάδα, ο φίλος και παλιός συμμαθητής του στη Μπολόνια και στο Παρίσι, ιατρός Ιωάννης Ζαπραλής από το Συράκο Ιωαννίνων και του αποκάλυψε το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας και τον μύησε.
(Ο Π.Γ. Ροντογιάννης, ωστόσο, αμφισβητεί το γεγονός ότι η μύηση του Ζαμπελίου έγινε το 1817, υποστηρίζοντας ότι όταν ο Ζαμπέλιος υπαγόρευε τα “Λευκαδικά” του, το 1848, όντας αρκετά ηλικιωμένος, μπέρδευε τις ημερομηνίες, καθώς την άνοιξη του 1817, κανείς στα Ιόνια Νησιά, δεν είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία.
Και συνεχίζει: “Ο Κολοκοτρώνης μυήθηκε την 1 Δεκεμβρίου 1818, και την ίδια εποχή άρχισε η μύηση στη Φιλική των διακεκριμένων Ζακυνθίων, από τους καπεταναίους (Αναγνωσταρά, Χρυσοσπάθη, κλπ), που τότε είχαν γυρίσει από τη Ρωσία (…) και την ίδια περίπου εποχή (τέλη του 1818) ή αρχές 1819 συστήθηκε και Εφορεία των Φιλικών στην Κέρκυρα.”.
Ο Ροντογιάννης μας δίνει επίσης την πληροφορία ότι ο Μιχαήλ Σικελιανός, μυήθηκε από τον Αριστείδη Παπά στην Κέρκυρα την 1 Φεβρουαρίου 1819, καθώς και το γεγονός ότι ο Ζαμπέλιος δεν σημειώνεται στον κατάλογο των Φιλικών που δίνει ο Ιωάννης Φιλήμων στο Α΄ τόμο της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως (σελ. 209). Κρατάει όμως την αναφορά του Ζαμπελίου με τη λογική ότι πιθανόν να πληροφορήθηκε τα περί της Φιλικής Εταιρείας το 1917.)

Ο Μιχαήλ Σικελιανός, υπάλληλος της Ιονίου Βουλής στην Κέρκυρα, μαζί με τους Βιάρο Καποδίστρια και Ευστάθιο Γεροθανάση απετέλεσαν την Εφορεία των Φιλικών της Κέρκυρας.

Ο Ζαμπέλιος συνεχίζοντας την αφήγησή του, αναφέρει ότι στα μέσα του 1819, πήγε στη Λευκάδα, πιθανόν σταλμένος από την Εφορεία της Κέρκυρας ο ήδη μυημένος Άγγελος Σούνδιας με σκοπό να μυήσει Λευκαδίτες και βρήκε ήδη τον Ζαμπέλιο μυημένο (από τον Ζαπραλή το 1817).

Αρχές του Απριλίου του 1819, πέρασε από τη Λευκάδα ο αντιπρόσωπος της Φ.Ε., Αριστείδης Παπάς , ο οποίος λέγεται ότι οργάνωσε την Εφορεία των Φιλικών Λευκάδας (αν και μέχρι το 1820 δυο μόνο μέλη απετέλεσαν την επιτροπή). Ωστόσο η σύσταση από την Κέρκυρα ήταν να μην προβούν σε άλλες μυήσεις και να περιμένουν την εξέγερση του έθνους. (Πιθανόν αυτό να σχετίζεται με την προδοσία του Ζακυνθινού Διόγου, που κατάγγειλε την Εταιρεία τον Αλή Πασά, που ενημέρωσε τον Thomas Maitland, τον τότε Ύπατο Αρμοστή Ιονίων Νήσων, και προκάλεσε διώξεις των φιλικών στα Ιόνια Νησιά).

Στη συνέχεια οι εντολές από την Κέρκυρα έγιναν πιο συγκεκριμένες και ζητούσαν πλέον μυήσεις και συγκέντρωση χρημάτων και όπλων.

Τότε λοιπόν στα τέλη του 1820 ξεκίνησαν οι μυήσεις άλλων Λευκαδίων:

• Γεώργιος Βαφέας -έμπορος που ανέλαβε τα οικονομικά της Εταιρείας,
• Ανδρέας Φέτσης -λιμενάρχης Λευκάδος,
• Άγγελος Χαλικιόπουλος που πρόσφερε μεγάλα χρηματικά ποσά,
• Θεοφύλακτος Ψιλιανός -πρόσφερε τη ζωή του στον αγώνα στη συνέχεια,
• Αυγουστίνος Χαμοσφακίδης,
• Νικόλαος Ζαμπέλιος,
• Σπυρίδων Μεταξάς -πολύ σημαντικό μέλος καθώς κρατούσε την οπλοθήκη της αστυνομίας με τα όπλα που οι Αγγλικές αρχές κατάσχεσαν μετά την εξέγερση του 1819,
• Μάρκος Γκίλλης -αγωνίστηκε στον αγώνα στο πλευρό του Μάρκου Μπότσαρη,
• Πέτρος Σικελιανός (Κέζας) – αδερφός του Μιχαήλ Σικελιανού,
• Αντώνιος Σπυρίδων Χαλικιόπουλος,
• Κωνσταντίνος Τάργας,
• Χρήστος Κουρής,
• Γεώργιος Βερύκιος,
• Χρήστος Κάλλιας,
• Μάρκος Αντώνιος κ. ά

Τα Θεοφάνεια του 1821, όπως είχε ήδη προειδοποιήσει η Εφορεία της Κέρκυρας και μέχρι το Φεβρουάριο, έφτασαν στη Λευκάδα, δήθεν ως κυνηγημένοι από τη Στερεά, μερικοί από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς:

• ο Οδ. Ανδρούτσος  (10 Ιανουαρίου 1821),
• ο Γ. Τσόγκας,
• ο Γ.  Βαρκανιώτης,
• ο Γ.  Καραϊσκάκης,
• ο Δ. Κίτσος,
• ο Δ. Μακρής,
• ο Ν.  Στουρνάρης,
• ο Δ. Κοντογιάννης,
• ο Δ. Πανουργιάς,
• ο Η. Μαυρομιχάλης, ο οποίος επειδή δεν μπορούσε ως Πελοποννήσιος να ισχυριστεί διωγμό, ήρθε με πλοίο γεμάτο κάρβουνα, τάχα σαν πλανόδιος έμπορος και κυκλοφορούσε στην αγορά πουλώντας φωναχτά.
• ο Υδραίος Γ. Τομπάζης του οποίου το πλοίο χτυπήθηκε από κεραυνό στα  μόλις έμπαινε στο λιμάνι, καταστρέφοντας ένα από τα ίστιά του και θωρήθηκε αρχικά ως κακός οιωνός καθώς πίστεψαν ότι το πλήρωμα του  πλοίου τιμωρήθηκε γιατί δεν πίστευε αρκετά στη Μεγάλη Ιδέα του Αγώνα. Γρήγορα όμως η διάθεσή άλλαξε και θεωρήθηκε το Τομπάζης σας κεραυνός για τους βαρβάρους.
• Επίσης έφτασαν στη Λευκάδα, οι Ι. Ζαπραλής, Αθ. Πολίτης, Πολυχρονιάδης κ.ά.

Όλοι αυτοί είχαν  πολλές συναντήσεις με τους ντόπιους Φιλικούς στο μοναστήρι της Οδηγήτριας, στα ξωκλήσια του Αγίου Κωνσταντίνου και  της Αγίας Άννας, στην Αγία Τριάδα στο Καλλιγόνι, στο μοναστήρι της Φανερωμένης και στο σπίτι του Ιωάννη Ζαμπελίου μέσα στην πόλη, όπου καταστρώθηκε το σχέδιο της εξέγερσης στη Στερεά Ελλάδα και ορίστηκε η δράση του κάθε οπλαρχηγού.

Ακολούθησε λειτουργία στο ιστορικό πλέον εκκλησάκι της Παναγιάς Βλαχέρνας στον κάμπο της Λευκάδας και στη συνέχεια γλέντι στο σπίτι του Ζαμπελίου με προπόσεις, εθνικά άσματα και άλλες ενθουσιώδεις εκδηλώσεις, Ακολούθησε χορός  στο παζάρι της πόλης από τον Άγιο Μηνά μέχρι την πλατεία στον οποίο πρωτοστάτησε και ο ίδιος ο Ζαμπέλιος, καθώς ήταν Κυριακή της Αποκριάς και ο χορός ήταν συνηθισμένος σύμφωνα με τις συνήθειες της εποχής.

Το επόμενο διάστημα και μετά την εξέγερση στην Πελοπόννησο και στην Ανατολική Στερεά, οι Λευκάδιοι φιλικοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο να εξομαλυνθούν οι έριδες ανάμεσα στους οπλαρχηγούς Τόγκα και Βαρνακιώτη, που καθυστερούσαν να αναλάβουν δράση στη δυτική Στερεά για να κηρυχθεί τελικά και εκεί η επανάσταση στις 25-26 Μαΐου 1821.

Η δράση τους συνεχίστηκε με την ενίσχυση των αγωνιστών με χρήματα και τρόφιμα, με την περίθαλψη τραυματιών και κυνηγημένων και των οικογενειών τους.

Το υλικό αντλήθηκε από:

• Ζαμπέλιος Ι. Τα Λευκαδικά επί της Ελληνικής Επαναστάσεως (Σημειωματάριον ενός Φιλικού). Στο Αρμονία Επιστημονικόν Περιοδικόν Σύγγραμα, τεύχος 2ον & 3ον και 4ον, Αθήνα 1902, σελ. 77-88 & 122-129. Ανακτήθηκε από: http://pleias.lis.upatras.gr/index.php/armonia/index
• Βλαντή Σ. (1926) Εθνική Δράσις του Ιωάννου Ζαμπελίου. Στο Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 9ος. (επιμ.) Κωνσταντίνου Ν. Ράδου, Βιβλιοπωλείον “Εστία”, Αθήνα 1926, σελ. 5-22.
• Μαχαιράς Κ, (1956). Πολιτική και διπλωματική Ιστορία της Λευκάδος (1797-1810). Αθήνα.
• Μαχαιράς Κ. (1958). Η Λευκάς 1700 – 1864. Αθήναι
• Ροντογιάννης, Π.Γ. (2006). Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, τόμος Β.  Αθήνα: Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών.
• Παπαδάτου-Γιαννοπούλου Χ,. (2014).  Τεχνικές εὐσταθείας τῆς   Παραδοσιακῆς Ἀρχιτεκτονικῆς  καί  Λεξικό ἰδιωματικῶν οἰκοδομικῶν ὅρων τῆς Λευκάδας. Λευκάδα