Μονή της Υπεραγίας Θετόκου της Οδηγήτριας

Πρόκειται για παλαιά γυναικεία μονή που βρίσκεται στην άκρη του ελαιώνα, στο δρόμο Λευκάδας  Καρυάς.   Η παλαιότερη αναφορά στη μονή της Οδηγήτριας είναι του 11ου αι και βρέθηκε σε κώδικα της Βατικανής Βιβλιοθήκης (Cod. Vat. gr.2561).

Υπάρχει η άποψη του Πετριτσόπουλου (Saggio storico sull’ eta di Leucadia sotto il Dominio de Romani e successivi conquistatori, Venezia, 1824), αλλά και του Βλαντή (Ιστορικαί διαλέξεις. Η νήσος Λεύκας και οι αι πόλεις αυτής ανά τους αιώνας κλπ), ότι οικοδομήθηκε το 1464 από την Ελένη Παλαιολόγα (σύζυγο του Λαζάρου Βούκοβιτς, Δεσπότη της Σερβίας, κόρη του Δεσπότη της Πελοποννήσου, Θωμά Παλαιολόγου και αδερφή του Ιωάννου Η΄ Παλαιολόγου), για την μνήμη της κόρης της Μέλισσας (συζύγου του Λεονάρδου Γ΄ Τόκου, δούκα της Λευκάδας), που πέθανε ένα χρόνο μετά τον γάμο της.

Μάλιστα λέγεται ότι η ίδια η Ελένη εκάρη μοναχή με το όνομα Υπομονή και διετέλεσε ηγουμένη της εν λόγω Μονής μέχρι το θάνατό της στις 7 Νοεμβρίου του 1474, όπου και ετάφη σύμφωνα με τον Βλαντή  εντός του χώρου της Μονής ή σύμφωνα με τον Γεώργιο Φραντζή και τον Πετριτσόπουλο εντός του φρουρίου της Αγίας Μαύρας.

Το πιο σίγουρο είναι ότι η Ελένη ανακαίνισε το ναό και φρόντισε για την εικονογράφηση του. Άλλωστε πάνω σε ορθογώνια πέτρα που βρίσκεται πάνω από την πύλη του αυλόγυρου από ασβεστόλιθο (μεγέθους 0,72 x 0,42), με σκαλισμένη μια επιγραφή, που σε  πέντε σειρές κεφαλαία βυζαντινά γράμματα, αναφέρει  δυο πρόσωπα, πιθανόν κάποιον Ιάκωβο και κάποια Ζαμπία ή Ζαμπέτα, που αφιέρωσαν το ναό στην Οδηγήτρια το 1449 (που το νησί κατείχε ο Λεονάρδος Γ΄ Τόκκος), και για έναν κτήτορα του ναού παλιότερου χωρίς όμως να είναι βέβαιο αν πρόκειται για χρονολογία κτίσης ή ανακαίνισης ή αν αφορά κάποιον ναό που προϋπήρχε αυτού, και δεν γνωρίζουμε. Πιθανόν να αναφέρεται σε ανακαίνιση προϋπάρχοντος ναού. Φυσικά τα στοιχεία αυτά δεν συμφωνούν με την παραπάνω παράδοση που επικρατεί.

Η μονή υπήρξε μετόχι της Μονής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (Λιβάδι Καρυάς) και από το 1928, μέρος της μονής και των κτημάτων και ελαιόδεντρων που της ανήκαν, πέρασαν στην ιδιοκτησία του Ταμείου Γεωργίας Κτηνοτροφίας και Δασών του Γραφείου της Γεωργικής Υπηρεσίας Λευκάδας με σκοπό να ιδρυθεί εκεί γεωργική σχολή. Για αυτό το λόγο κτίστηκαν και βοηθητικά κτήρια, δεξιά στον περίβολο της μονής.

Νότια και παραπλεύρως της μονής λειτουργούσε ελαιοτριβείο μέχρι το 1935.

Το καθολικό της μονής είχε τοιχογραφίες που ανάγονται στα μέσα του 15ου αιώνα, οι οποίες έχουν αποτοιχιστεί και φυλάσσονται στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας Το καθολικό της είναι αφιερωμένο στην Παναγία Οδηγήτρια και σήμερα δε λειτουργεί. Στην κόγχη του Ιερού Βήματος σώζεται εικόνα της Πλατυτέρας με χαραγμένες οθωμανικές επιγραφές, που μαρτυρεί ότι η συγκεκριμένη τοιχογραφία είναι από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το ξύλινο τέμπλο του είναι του 18ου αιώνα.  Η πύλη και ο αυλόγυρος της είναι των νεώτερων χρόνων , ίσως μετά το σεισμό του 1912. Η καμπάνα της ήταν μια από τις παλαιότερες του νησιού, φτιαγμένη στη Βενετία με χρονολογία του 1694.

Στο μοναστήρι της Οδηγήτριας  και σε εξωκλήσια γύρω από την  πόλης της Λευκάδας, έκαναν τις συναντήσεις τους Φιλικοί κι οπλαρχηγοί, πριν τον όρκο τους στο εξωκλήσι της Παναγιάς Βλαχέρνας για την Επανάσταση, στις 30 Ιανουαρίου 1821.

Το υλικό αντλήθηκε από:

• Μαχαιράς Κ. (1957). Ναοί και Μοναί Λευκάδος. Αθήναι.
• Ροντογιάννης, Π.Γ. (2006). Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, τόμος Β.  Αθήνα: Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών.
• Φίλιππα Αποστόλου Μ., Η Οδηγήτρια της Λευκάδας: Ιστορικές Φάσεις. Στο Πρακτικά Δ΄ Συνεδρίου Επτανησιακού Πολιτισμού (Λευκάδα 8-12 Σεπτεμβρίου 1993) Από την τοπική ιστορία τη συνολική: το παράδειγμα της Λευκάδας, 15ος-19ος αι. Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1996, σελ. 134-159.
• Κουνιάκη Π. (1928). Η Νήσος Λευκάς από Αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ ημών.