Μνημείο Μπόζα

Η θέση και το μνημείο Μπόζα βρίσκονται στο δρόμο Λευκάδας -Σφακιωτών. Το μνημείο είναι αφιερωμένο στην εξέγερσης των χωρικών ενάντια στις αγγλικές αρχές το 1819.

Αφορμή της εξέγερσης ήταν η επιβολή πρόσθετης  φορολογίας στους Λευκαδίτες για τη διάνοιξη της διώρυγας στη λιμνοθάλασσα που χωρίζει το νησί από την Ακαρνανία, γεγονός που επιβάρυνε επιπλέον την ήδη άσχημη οικονομική κατάσταση των χωρικών στο νησί.

Σε συνάντηση μελών του Επαρχιακού Συμβουλίου της Λευκάδας με τους κατοίκους των Σφακιωτών στις 27 Σεπτεμβρίου, για την συγκέντρωση του φόρου, οι χωρικοί αντέδρασαν και ακολούθησε λογομαχία που έφτασε σε σημείο να βγουν όπλα. Την κατάσταση προσπάθησε να σώσει  ο Επίσκοπος Λάζαρης, δίνοντας καταφύγιο στους στις δυνάμεις των αρχών στο μοναστήρι της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Επισκοπή.

Η κατάσταση δεν εξομαλύνθηκε, έφτασαν οι ενισχύσεις από τις αρχές την επόμενη ημέρα στους Σφακιώτες, έγιναν προσπάθειες να επιλυθεί ειρηνικά το ζήτημα, αλλά οι χωρικοί  ήταν αποφασισμένοι να πάρουν τα όπλα και στις 29 του μήνα κατέλαβαν την “Καθάρια Ράχη”, ή “Ράχη του Βαλαωρίτη”, ύψωμα στη Μεγάλη Βρύση έξω από την πόλη.

Οι Άγγλοι θορυβημένοι ζήτησαν ενισχύσεις από την Κέρκυρα,  οι κάτοικοι της πόλης άρχισαν να νιώθουν την απειλή να τους πλησιάζει και ενισχύθηκαν με κανόνια και φρουρές τα περίχωρα της πόλης, μιας και όλες οι προσπάθειες συνεννόησης απέτυχαν. Εντωμεταξύ άρχισαν να συγκεντρώνονται χωρικοί και από άλλα χωριά (Καρυά, Εγκλουβή, Απόλπαινα, Αλέξανδρο, κλπ)

Προκλήθηκαν συμπλοκές με τον αγγλικό στρατό σε διάφορα σημεία έξω από την πόλη  και η κορυφαία μάχη δόθηκε στις 4 Οκτωβρίου στην θέση “Μπόζα”, σύμφωνα με την παράδοση με σημαντικές για τους Άγγλους απώλειες.

Οι εξεγερμένοι οπισθοχώρησαν στη θέση “Άσπρα Χαλίκια” του Κόντρου (εδώ ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης τοποθετεί την κατοικία του ήρωα του Φωτεινό, εξιστορώντας την παλιότερη εξέγερση των χωρικών ενάντια στον Γρατιάνο Τζώρτζη το 1357) και σύντομα διαλύθηκαν λόγω της έλλειψης πολεμοφοδίων και της άφιξης πολεμικών πλοίων από την Κέρκυρα.

Αρκετοί από τους εξεγερμένους έφυγαν για την Στερεά Ελλάδα και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στον Αγώνα για την Ελευθερία, μπαίνοντας στα ασκέρια των οπλαρχηγών.

Επικηρύχτηκαν αρκετοί από αυτούς, αναφέρουμε ορισμένους:

• ο Απόστολος Σταύρακας Πανάδας που έπεσε ηρωικά στις 17 Ιουνίου 1821 στο Σκουλένι,
• ο Νικολέττος Σταύρακας Βελέντζας από την Καρυά, σκοτώθηκε σαν φυγόδικος σε ενέδρα, έξω από την πόλη της Λευκάδας από τον Απόστολο Μαρίνο
• τα αδέρφια Θωμάς και Μηνάς Χαλικιάς, που έχασαν τη ζωή τους στην Επανάσταση
• ο Φίλιππος Ζαβερδινός, πολέμησε και έχασε τη ζωή του πολεμώντας στον Αγώνα για την Ελευθερία
• ο Σπύρος Απρογέρακας από τους Σφακιώτες
• ο Νικόλαος Φωτεινός, κατέφυγε στη Ρωσία
• ο Ιωάννης Κατωπόδης ή Μπέλλας, σκοτώθηκε σε μάχη στην Επανάσταση
• Παναγιώτης Δραγανίτης, ιερέας

Οι  τέσσερις που θεωρήθηκαν πρωτεργάτες της εξέγερσης απαγχονίστηκαν και τα σώματά τους διαπομπεύτηκαν στην χώρα “προς γνώση και συμμόρφωση” των υπολοίπων.
Πρόκειται για τους:

• Θεόκλητο Στραβοσκιάδη (ιερέα από την Απόλπαινα),
• Φίλιππο Κολυβά (ιερέα από τον Αλέξανδρο),
• Σπύρο Ασπρογέρακα από τους Σφακιώτες,
• Βασίλειο Πάλμο, από τον Πόρο

Στους περισσότερους δημεύτηκε η περιουσία τους, ενώ ακολούθησε αφοπλισμός του πληθυσμού.

Η λαϊκή μούσα διατήρησε τρία ονόματα από τους επαναστάτες στους παρακάτω στίχους ( το ποίημα διέσωσε ο Ι.Ν. Σταματέλος)

Τρία πουλάκια κάθονται στη ράχη του Διοχάρη
το ένα είναι ο Χαλκιάς, και τ΄ άλλο ο Πανάδας
το τρίτο το καλύτερο ο Νικολός Βελέντζας.
Παραπονιόνταν κι έλεγαν βάστα χωριό και χώρα.
“Τι να βαστάξω, βρες παιδιά κι άχαρα παλλικάρια,
δεν είν΄  ένας, δεν είν΄ δυο, είναι μεγάλο ασκέρι.
Τρεις μέρες κάναν πόλεμο, δεν έχουν άλλα  βόλια.
Διακόσιους εσκοτώσανε και εκάψανε και σπίτια

Άλλο στιχούργημα άγνωστου επίσης δημιουργού:

Ο Θωμάς με τον Πανάδα
εσυνάξαν τη λευκάδα
και το κάμπο ροβολήσαν και τη χώρα -ν- αποκλείσαν:
“Ή τα ντάντσα (=φόροι) θα κοπούνε
ή γοι αρχόντοι θα σφαούνε”
Δεν επέρασε μιαν ώρα
βάλανε φωτιά στη χώρα.
Δεν επέρασε μομέντο
κι ήρθε μπαστιμέντο (=πλοίο, εννοείται αγγλικό)
Φέρανε και δυο φραγάδες
φορτωμένες παλικάρες
φέρανε και δυο περόνια
να βουλώουν τα κανόνια.
Λιαροκάπης κι άλλοι τρεις
πολεμούν κατακαμπίς
βάνουν τ΄ αγραπίδια βόλια
και τα φύλλα πατσαβούρες*
Πρώτη μπαταριά
στου Λιανοκάπη την κοιλιά

(*χαρτιά που έβαζαν στα εμπροσθογεμή όπλα, αφού έριχναν το μπαρούτι και το βόλι)

Πολλοί ακόμα σκόρπιοι στίχοι αναφέρονται σε αυτά τα γεγονότα. Το πιο ολοκληρωμένο έργο για την εξέγερση είναι η “Ριμάδα του Κολόκα”, ένα ποίημα 274 στίχων του Ιωάννη Κολόκα (ή Κολότα) απ΄ την Κατούνα, ενός χωρικού αγράμματου σύμφωνα με τα λεγόμενά του. Μάλιστα λέγεται ότι ο Βαλαωρίτης εκτιμούσε ιδιαίτερα τις ποιητικές του ικανότητες και βάφτισε την κόρη του Κολόκα στον Άγιο Βάρβαρο της Κατούνας. (Το ποίημα υπάρχει στο Β΄ τόμο της Ιστορίας της Νήσου Λευκάδος του Π. Ροντογιάννη, σελ. 288-293)

Το υλικό αντλήθηκε από:

• Χιώτης, Π. (1874). Ιστορία του Ιονίου Κράτους από συστάσεως αυτού μέχρι Ενώσεως 1815-1864, τόμος Α. Ζάκυνθος
• Μαχαιράς, Κ. (1940).  Λευκάς και Λευκάδιοι επί της Αγγλικής Προστασίας (1810-1864), Κέρκυρα
• Ροντογιάννης, Π.Γ. (2006). Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, τόμος Β.  Αθήνα: Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών.
• Γεωργάκης, Θ. (2020).  Το Ρεμπελιό των Χωρικών Αγία Μαύρα στα 181. Αθήνα: Όστρια